TUKUY MAMALLAKTAKUNAPA HATUN TANTARIY

ASAMBLEA GENERAL DE NACIONES UNIDAS
Declaración de Naciones Unidas sobre los derechos de los pueblos indígenas
12 de septiembre de 2007.
Anexo.
.............................................................................................................................................
TUKUY MAMALLAKTAKUNAPA HATUN TANTARIY
Tukuy mama llaktakunapa tantariypi, runakunapa hayñikunamanta shina sakirishkakuna.
Kulla raymi killa, chunka ishkay puncha, ishkay waranka kanchis watapi tantarishka.

……………………………………………………………………………………………
Anexo
A/61/L.67
07-49833 2
Tukuy mama llaktakuna tantariypa allki yuyaykunata killkashkami tiyan, kay killkashkakunawanka tukuy mama llaktakuna alli kawsayta paktachinami kan, kay yuyakunapi yuyashpa, runakunapash tukuykunawan paktami kan yuyaykunawan, shinalltak tukuy runakunami chikan kayta ushan, chikan kankapak hayñikunata charin, imashina chikan kan shinami maypi kashpapash chaskiy tukunakuna kan.

Kayshina chikan kashpami ashtawankarin tawka kawsaykuna, sumak kawasykuna rikurin, shinakashpami runa kawasykunaka ashtawan alli rikurin, chaymi tukuy runakunapa sapi kawsaykuna kan, shinakawsayka mana chinkarinachu kan.

Ashtawankarin maykan runa kashpa, maymanta kashpa, ima apunchikta katik pashpa, ima sami runa kashpapash, mana ñukami paykunata yallik kani ninallachu kan; shina nishpaka runatallatak millanayachikmi kanka; ashtrawankarin kay yuyaykunaka amawta yuyaypi mana shina rikurin, kamachiykunapi rikukpi mana shina kan, alli kawsaypi mana yaykun, tukuykuna kawsaypi mana alli rikurin.

Shinami runakunaka paykunapa hayñikunapi rikushpapash alli kawsayta charina kan, mana pipash yanka llakikunata rikuchinachu kan.

Shinallatak runakunaka ñawpa sarun punchakunamanta hatun llakikunata ña kawsashkakuna kan, paykunaka ña allpa illak, kikina allpa illak, kikina kawsaypash illak sakirishkakunami kan, chaymantami kikin yuyaykunawan, kikina munaykunawan pakta mirariytaka kunan pachakama mana alli ushankuna.

Runakunapa yuyaykunata, kawsaykunata, paykunapa apunchikkunata, llankaykunata, paykunapa ñawpa kawsaykunata, paykunapa kikin allpakunamanta, chay allapakunapi ima tiyashkakunata paykunapash hapinamanta, hayñikunata chariymanta, tukuykunaman willachinakan, shinallatak chay kawsaykunata imashina kakpipash tukuykuna alliman chaskina kanchik, nishpa willachinapash kan.

Shinalltak runakunapa hayñikunaka tukuy mama llaktakunami ña chaskishka kan, ña shina kachun nishpa killkashka aspishkami kan, chaykunata ña tukuykuna chaskina kanchik nishpa willana.

Shinallatak runakuna tantanakukpi, paykunapa alli kawsayta maskakpi, allpamanta, kullkimanta, kikin yuyaymanta tantarikpi hatun kushikuytami charinchik, shinami llaki kawsaykuna, llakichikkuna tukurinka, chaymanta kay hatun tantariyka kushikushkakunami.

Runakunallatami paykunapa llakikunapika rikuna kan, paykunapa kawsaykunapi, kikin allpakunapi, ima charishkakunapi llakiy tiyakpika paykunallatami alliyachina kan; shina rurakpimi paykunapa kawsaykuna, kikin allpakuna, paykunapa llankana ukukuna alliyanka, shinami paykunapa munaykunawan, yuyaykunawan ashtawan alli kawsayta maskashpa katinka.

Shinalltak runa yachaykunawan, paykunapa llankaykunawan, kawsaykunawanmi ashtawan pachamamatapash rikurayayta ushana kan, pacha mamapi ima tiyashkatapash asha ashalla hapina kan, shinami pacha mamawan, runakunawanpash pakta kawsayta tarina kan.

A/61/L.67
3 07-49833
Tukuy mama llaktakunapi ña runa allpakunamanta awkakunata ña llukchinkuna, shinami tukuy llankaykunapi, kawsaykunapi ima mirariykunapipash pakta kana kan, tukuy kay allpa pachapi kawsak runakuna, mana runakunapash pakta kawsana, alli apanakushpa kawsana kanchik.

Shinallatak runa ayllukunapa hayñita yuyarishpa, paykunapa wawakunata wiñachinapi, wawkunata yachachinapi, wakuna alli kawsayta charichunmi yuyana kanchik, shinallata kay rimaypika wawakunapa hayñikunapipashmi rikuna kanchik.

Tukuy mama llaktakunami wawakunamanta imashina sakirishkata paktachina kan, kay ruraykunapika tukuykunami yanapana, rikuna, makita kunakanchik, kay ruraytaka tukuy shuktak mama llaktakunami tukuykuna rurana kanchik.

Tukuy mama llaktakunawan shinanishpa sakirishkakunaka kikin mama llaktakunapakllata allipami kana kan, chay killkashkakunapi rikushpami runa tantariykunawan, mama llaktata pushakkunawan allipa llankashpa yanaparishpa katina kan, shinami shuk mama llaktapash sinchiyana kan.

Tukuy mama llaktakuna tantarishkamanta, kullkimanata, kawsaymanta, Viena llaktapi imashina sakirishkakunapashmi tukuy runakunapa alli kawsachun , pipash ama llakichichun nikunmi, tukuy sami kawsakkunami paykunapa munashkata kawsana kan, nikunmi, paykunapa munaywanmi ima mirariyta, ima sinchiyayta, ima alliyanapash kullkipi, kawsaypi, sapi kawsaypipash rikuna kan.

Kay pankapi killkashkakunaka ima hayñikunatapash mana harkachinachu kan, ima mana alli kashpapash, mana tukuy mama llakta nishkakunataka yallinachu kan, tukuykunatami alli kaypa tukuy runakunapa hayñipami paktachina kan.

Kay killkashkaunaka alli kawsayta patachichun, tunkunawan, mama llaktata pushakkunawan pakta llankachun, pakta kawsayta, ima llakichiykunapash ama tiyachun, ranti ranti kawsayta maskachun yuyaywan, shina alli yuyaywan killkashkami kan.
Kay killkashkakunapi, tukuy mama llaktakunawan runakunapa allikunamanta killkashkakunataka maymanta paktachinami kan, kay paktachiykunataka runakunawanllatak rimarishpami paktachina kan, ashtawankarin tukuy runakunapa hayñikunata rikushpami paktachina kan.

Shinalltak kay Tukuy Mama Llaktakunapa Tantariym
ntami kay imashina killkashkakunta tukuy mama llaktakuna paktachichun rikuna, yanapana kan, runakunatapash wakaychina yanapana kan.

Kay Tukuy Mama Llaktakunapa killkashkaka, runakunapa alli, paykunapa hayñiwan kawsaypika shuk hatun kallariy yanapaymi kan, chaymantami kay ruryakunaka ashtawan sumak alli rikurin.

Tukuy runakunami chay hayñikunatallatak charin, paykunaka ashtawankarin tukuy tantarishpa kawsana haynikunatapashmi charin, shinami paykunaka mirarishpa, tukuyllakunapa allikunata maskashpa kawsana kan, shinami tukuykunapakta mirarinata, runa llaktakunashina kawsashpa katinata maskana kan.

A/61/L.67
07-49833 4
Shinallatak tukuy runakunami chikan, chikan kawsayta charin, shinallatak, maykan mama llaktapi kawsashpa, maykan allapakunapi kawsashpapsh chikankunami kan, shinalltak yuyay kawsaymantapashmi chikankuna kan, imapa kashpapash chay chikan kawsayta rikunami kan.

Chay tukuy yuyaykunamantami hatun alli shunkuwan, kay Tukuy Mama Llaktakuna Tantariymanta Runakunapa Hayñikunamanta kay killkashkakunata churan, kay killkashkakunataka tukuykunami paktachina, paktariychun yanapana kanchik, kay killkashkaka shinami kan:
1 Uchilla Wankuriy
Runakunaka tukuy hayñikunawan kawsanatami charin, shinallatak paykunapa munaykunawan, ima llakikunapash illakmi kawsanata charin, kay alli yuyaykunaka Tukuy Mama Llakta Tantariymanta killkashkapi, shinallatak kay allpa mamapi tukuy runakunapa Hayñikunapi killkashkami kan, kay killkashkakunapi imashina killkashka chaytami runakunapa kawsaypika paktachina kan.
2 Uchilla Wankuriy
Tukuy runakunami chay hayñikunatallatak charin, tukuy shuktak runaklunawan pakta, paktami kan, mana runakuna kaymantalla imapipash llakichiy tukunallachu kan, ashtawankarin kay runakunaka paykunapa hayñikunata killkashka kamachiykunawan sinchiyashpami kawsana kan.
3. Uchilla Wankuriy.
Runakunaka paykunapa munaykunawan kawsanatami charin. Shinami ayllu kawsayta, llankaykunamanta, kullkikunamantapash kawsayta maskankuna.
4. Uchilla Wankuriy.
Runakunaka paykunapa hayñikunawan, munaykunaka kawsaymantami paykunaka kikin pushakkunata, ruraykunata, kay ruraykunata paktachinkapakka kullkitapash charinata ushankuna.
5. Uchilla Wankuriy.
Runakunaka paykunapa kawsaymanata rikuk, kullkimanta rikuk, yuyaykunamanta rikuk ukukunata wiñachinata, sinchiyachinata charin, ushankunapash, shinallatak paykuna munashpaka tukuy mama llaktapa kawsaypi, ruraykunapi, yuyaykunapipash chayayta ushankuna.
6. Uchilla Wankuriy.
Tukuy runakunami mama llaktapi kawanata ushan, mama llakta wakaychikpi kawsanata charin.
7 Uchilla Wankuriy.
1.Tukuy runakunami kawsanata charin; pipash kikin ukkupi, yuyaypi mana takarinachu kan; alli kawsayta charina hayñitami charin.
A/61/L.67
5 07-49833
2.Runakunaka tantanakushpa kawsanatami ushan, alli kawsanata, chikan kayta ushan, mana pipash paykunapa kawsaypi takarinachu kan, wawakunata apaytapash mana ushanachu kan.
8 Uchilla Wankuriy.
1.Runakunaka paykunapa kawsaykuna ama chinkachun hayñikunatami charin, mana maymanta paykunapa kawsaykunataka chinkachinachu kan.
2.Mama llaktakunata pushakkunaka tukuy kaykunapi maymanta yanapana wakaychinatami charin:
a.- Tukuy runakunapa kikin sapi kawsaypi pipash takarikpi, llakichikpi.
b.- Paykunapa allpakunata, kikin llakta allpakunata, allpa mamapi ima tiyashkakunata kichukpi.
c.- Shuktak kuskakunaman mana munakpipash maymanta apakpi, llukshichishpa sakikpi.
d.- Munay mana munay shuk runakunapa kawsaykunaman satikpi, shuktak kawsaykunata yachachikpi.
e.- Ima katuy willaykunapi runakunata kamishpa, mana allichu nishpa kakpi; kikin runa kawsaypi takarikpi.
9 Uchilla Wankuriy.
Runkunaka shuk llakta ukupi kawsanata charin, kikin kawsaykunawan, sapi kawsaykunawan kawsana hayñikunatami charin; mana pipash kay hayñikunapika takarinachu kan, mana pipash llakichinachu kan.
10 Uchilla Wankuriy.
Runakunaka mana munay mana munayka shuk llaktamanta llukchishpa kachanallachu kan, paykuna ari nikpillami shuk allapakunaman kachana kan, shinallata paykuna ari nikpika kullkita kunami kan, shinapash tikranata munashpakka tikranallami kana kan.
11 Uchilla Wankuriy.
1. Runakunaka paykunapa yachaykunata, kawsaykunata sinchiyachinata, wakaychinata charin. Shina paykunapa ñawpa kawsaykunata, kunan kawsaykunata, kipa imashina kawsanakunatapash wakaychina, sinchiyachina, wiñachina kan, chaymantami paykunallatak ñaypa yayakuna kawsashka kuskakunata, mankakunata, apunchikkunata, sumak rurashkakunata, sumak rimaykunatapash rikurayanata, wakaychinata charin.
2. Mama llaktata pushakkunami runakunapa ñawpa yayakunapa kuskakunata, yachaykunata, apunchikmanta yuyaykunata, kikin kawsaymanta ima charishkakunatapash imashina tikrachinata rikuna kan, pakta yanaparishpa llankanata rikuna kan; runakuna ima charishkatapash wakinpika kichushkashina rikurin chay llakikunataka runakunawan rimarishpa rantinpana kan.
A/61/L.67
07 49833 6
12 Uchilla Wankuriy
1. Runakunaka paykunapa kawsayta, yuyayta, apunchik yuyaykunatapash wakaychinata, shina kawsanata, wawakunaman yachahcinapapash charin; shinallatak paykunapa kawsayta paktachina kushkakunata wakaychinata, rikurayanata charin ; shinallatak chay kuskakunaman paykunalla rinatapash charin; paykunapa ayllukuna karu llaktapi wañukpika apanata, muyuchina hayñikunata charin.
2. Mama llaktakunata pushakkunami runakunapa ima karu llaktapi tiyashkakunata muyuchinakunapi yanapana kan, shinallatak runakunapa ayllukuna wañukpipash muyuchimunapi yanapana kan; kay ruraykunapika runakunawanllatak rimarishpakmi ñawpakman apana kan.
13 Uchilla Wankuriy
1. Runakunaka paykunapa wiñay kawsaykunata, shimikunata, sumak rimaykunata, yachaykunata, yuyaykunata, killkakunata sinchiyachinata, wiñachinata, willachinata, shina kawsana hayñikunata charin; shinallatak kikin shimipi llaktakunata, kuskakunata, wawakunapapash runa shimipi churana hayñikunata charin.
2. Tukuy mama llaktata pushakkunami maymanta kay runapak hayñikunataka paktachina kan; shinami huchachiykunapi, yuyaykunapi, ima llakikunapipash runa shimikunata rimak , castellano shimita rimak runata churana kan, shina runakunapash kikin yuyaykunata achiklla chayachichun, ranti ranti rimariykuna tiyachun yanapana kan.
14. Uchilla Wankuriy
1. Runakunaka paykunapa yachaykunata paykunallata apanata, sinchiyachinata, wiñachinata charin, paykunapa shimipi, paykunapa kawsayta yachachina hayñikunata charin.
2. Runa wawakunaka tukuy patakunapi yachana hayñita charin; ima sami yachayman rina hayñikunatapash charin.
3. Runa wawakuna kikin yachayta, kikin shimipi, kikin kawsaymanta yachakuchun; mama llaktata pushakkunawan, runakunata pushakkunawan rimarishpami tukuy yanapayta kuna ka, ima mutsurishkakunata tukuytami chayachina yanapana kan.
15. Uchilla Wankuriy
1. Runakunapa yachaykuna, wiñay kawsaykuna, kikin kawsaykuna, munaykunapash tukuy mama llaktapa yachakuypi churachun hayñita charin; shinallatak mama llaktaman willachiykunapipash tiyachun hayñita charinkuna, chaykunata maymantami paktachina kan.
2. Mama llaktata pushakkunaka runakunata pipash runa kaymantalla ama llakichichun rikuna, yanapana kan; ashtawankarin alli kawsayta, ranti yanaparishpa tukuy sami runakuna, mana runakunapash kawsachun rikuna kan.
16. Uchilla Wankuriy
1. Runakunaka paykunapa kiki willachiykunata churayta ushankunami, shinallatak shuktak mana runakunapa willachiykunamanpash yaykuyta ushankunami, kay ruraykunamanta mana llakichiy tukunachu kan.
A/61L.67
7 07-49833
2. Mama llaktata pushakkunaka kay willaykunapika tukuy sami kawsayta charin, tukuykunamanta pakta, paktami willachinata charin. Mana willaykunata harkanachu kan, shinapash tukuy kay willachikkuna tukuy runakunamanta willachun rikuna kan.
17. Uchilla Wankuriy
1. Runakunaka kay llankaykunamanta wiñarishka kamachikunapi, karu llaktapi llankana kamachikunawanpash llankana hayñitami charin, kay llankaymantaka mana pipash llakichinachu kan.
2. Mama llaktata pushakkunawan, runakunawan rimarishpa yuyashpa runa wawakunata llankaykunamanta, shuktak sami llakikunamantapash wakaychinata, yanapanata charinkuna. Kay yanapaykunapika wawa kaymanta ima llakipash pankalla urmankuna, chayta rikushpami paykunapa hayñikuna alli paktachun tukuykuna yanaparina kan.
3. LLankaypi kullki hapimanta, llankaykunapipash washanichikpi, runakunaka mana kumurishpa yaykunallachu kan, hayñita charinmi.
18 Uchilla Wankuriy
Runa llaktakunaka paykunapa runa kamachikkunawan yanaparishpa sinchi shayarinata charinmi, paykunallatak shutichishpa paykunapak hillaykunawan, shinallatak paykunapak wiñachishka yanapak wasikunatapash rikurayanata charinmi.
19 Uchilla Wankuriy
Kamachikkunata manarak paktachishpallatak ama llakichinkapakka runakunapak riksishka kamachik wasikunawanmi tapuykunata rurashpa rimarishparakmi Mamallaktakunaka runa kawsay llaktakunamanka imatapash allita ruranka, mana kashpaka paktachinka, shina rimarishka, willachishka kipa ari nishpa mana nishkatapash chaskinka.
20 Uchilla Wankuriy
1. Runa llaktakunaka paykunapa llika kawsaykunata kamachikkunapa, kawsaykunapa wiñachishka wasikunata hayñinata charinmi, shina paykunapa ñawpa runa kawsayta kullki wakaychinakunamanta shuktak ruraykunamantapash sumakta allikachishpa kawsachun.
2. Runa llaktakunaka paykunapa tukuy ñawpakman sumak kawsaykunata charishka kashpata kichuytukushka kashpaka allichishpa tukuypa pakta pakta sumak kawsayta charinkapak runakunaka hayñinata charinmi.
21 Uchilla Wankuriy
1. Runa llaktakunaka yachaymanta, llankaymanta, ashtawan llankaykunapi yachaykunamanta, wasikunamanta, alli mikuykunamanta, alli kawsaykunamantapash, pimantapash mana washanichik tukushpa, runapurakunamanta, kullkimantapash hayñinata charinmi.
A/61/L.67
07-49833 8
2. Runakunapa kullkimanta, runakupa may alli kawsaypash ñawpakman katichunka, Mamallaktata pushakkuna paykunapa ushaywan, mana kashpaka runakunapa kamachikkunawanmi alli ruraykunata ruranka. Ashtawankarin rukukuna, warmikuna, kuytsa wamprakuna, wawakuna, runapa ukku mana alli kashkamanta, may mutsurishkakunamantapashmi rikurayanata charin.
22 Uchilla Wankuriy
1. Kay sumak willaykunapika rukukunamanta, warminkunamanta, kuytsa wamprakunamanta, wawakunamanta, runapa ukku mana alli kashkamanta, shuktak mutsurishkakunamantapashmi, ashtawan rikurayanata charinchik.
2. Runa warmikuna, wawakunapash mana makay tukushka washanichik tukushkapash kawsachunka, Mamallaktata pushakkuna, runa llaktakunawanmi tukuy runakuna may allita kawsachun sumakta rimarinakuna kan.
23 Uchilla Wankuriy
Runa llaktakunaka maykan ruraykunawanra ña kallarinata alli, mana alli ruraykunata runakunapak, ruraykuna wiñariymantapash hayñinata charinmi. Shinallatak runakunapak wiñachishka wasikunapimi, alli kawsaymanta, wasi charinakunamanta, kullkikamaymanta, runa tantanakuykunamanta, shuktakkunamantapash runakunallatak rurashpa, yuyaykunata killkashpapash, runa llaktakunaka hayñinata charin.
24 Uchilla Wankuriy
1. Runa llaktakunaka, ñawpa yachay hampikunamanta hayñinata charinmi, shinallatak runa hampikunawan hampirita, kawsachishpa, wiñariychishpapash katita ushanmi, alli kawsankapak, hampik yurakunata, wiwakunata, rumikunatapash may wakaychishpa haiñinata charinmi. Tukuypak alli kawsaykunaman, mana washanichik tukushpa tukuy runakunapash yaykuy hayñinata charinmi.
2. Tukuy runakuna ukkumanta, yuyaykunamantapash may sumak alli kawsay hayñita charinmi. Kay hayñi asha asha paktarishpa richunka Mamallaktakunami ima mutsurishkakunata rikunka.
25 Uchilla Wankuriy
Runa llaktamanta runakunaka shamuk wawakunamanpashmi rikunka, ima shina ñawpa kawsaykunawan sinchi kawsanata, pakta pakta allpamamawan, yakumamawan, kuchamamawan, shuktak allpapachapi tiyakkunawanpash, ima shinapash ñawpakmanta charishkapash kachun ashtawan taripashpa, wiñariychishpapash hayñinata charinmi.
26 Uchilla Wankuriy
1. Ñawpa pachamanta allpakunata, kikin kawsashka allpakunatapash, ima shinapash charishka, kawsashkapash kachun runa llaktamanta runakunaka hayñinata charinmi.
2. Runa llaktamanta runakunaka ima charinamanta hayñinata charinmi, ima shinapash ñawpa pachamanta allpakunata, kikin kawsashka allpakunatapash charishkamanta, paykunapacha wiñachishpa, takarishpa, tukuy allpamamapi ima tiyashkakunamantapash ushanmi rikurayanata.
A/61/L.67
9 07-49833
3. Allpakunamanta, kikin kawsay allpakunamanta, allpapachapi ima tiyashkakumantapash, Mamallaktata pushakkunaka alli kamachikkunawan riksinatami charin. Runa llaktakunapa ñawpa kawsaykunawan, allpa llika charina yuyaykunawanpashmi kay alli kamachik riksirishkakunataka paktachinkakuna.
27 Uchilla Wankuriy
Maykan munak runa llaktamanta runakunawan tantanakushpami Mamallaktata pushakkunaka pakta pakta, achiklla, mana pimanpash tukushpa, kamachikkunata wiñachishpa, riksichishpa, ñawpa kawsaykunata, runa llaktakunapa llika allpapacha chariwan riksishpami runa llaktakunaman paykunapa allpapacha, kikin kawsay allpakunawan kawsachunmi kunka, ima shinapash kawsashkamanta charishkakunamantapash. Kay ruraykunapika runallaktamanta runakunaka hayñinata charinmi.
28 Uchilla Wankuriy
1. Tikrachinamanta runa llaktakunaka hayñita charinmi, mana paykunaman willashpa, rimarishpa, hapishpa imatapash rurashka, kichushpa wakllichishkamanta, allpakunata, kikin kawsay allpakunata, imapash allpapi tiyashkamanta, runa ñawpakmanta imashinapash kawsashka charishkapash kachun, mana imatapash tikrachinkapak munakpika, maymantami tukuyman , pakta pakta paykunapak kikin allpa charishkakunamanta tikrachinka.
2. Shinapash mana shutakkunapi munak runa llaktakuna sakirishka kakpi, shinallatak ima shina paykunapa, allpakuna, kikin kawsay allpakuna, tukuy allpa ukupi tiyashkakunamantapash may alli hatun suni ima shina kashkatami tikrachinka, mana kashpaka kullkipi, shuktakkunapipashmi tikrachinka.
29 Uchilla Wankuriy
1. Runa llaktakunaka paykunapa pacha kawsay, allpakunapi, kikin kawsay allpakunapi, allpamama ukupi imapash tiyashkamantapash rikurayashpa kamashpapash hayñinata charinmi. Mana washanichishpa chay rikurayashpa kamashpapash alli charinamantaka, runa llaktakunatami tukuy alli ruraykunawan Mamallaktata pushakkunaka yanapanka.
2. Runakuna manarak yachakpita, willashkakakpita, runa llaktahunapa allpakunapi, kikin kawsay allpakunapipash wakllichik hillaykunata mana tantachinalla shitanallapash kanchu, Mamallaktata pushakkunami alli kamachikkunawan runakunata alli kawsachinka.
3. Mamallaktata pushakkunami alli kamachikkunawan runakunata alli kawsachinka, imashina mutsurishkapi, chay wakllichik hillaykunawan ama imapash unkuy hapichun, shinallatak alli kawsaypa sumak ruraykunata ruranka.
30 Uchilla Wankuriy
1. Runa llakta allpakunapi, kikin kawsay allpakunapipash awkakuna imapash ruraykunata mana ruray ushanallachu, shinapash runa llaktakunapacha rimarishpa munashpa mañashka kakpillami imatapash rurankakuna.
2. Runa llaktamanta munak runakunwanmi Mamallaktata pushakkunaka alli tapuykunata ruranka, manarak paykunapa allpakunata kikin kawsay allpakunatapash takarishpallata, mana kashpaka runakunapa kamachik wasikunawanmi alli ruraykunata rurankakuna.
A/61/L.67
07-49833 10
31 Uchilla Wankuriy
1. Runa llaktakunaka taripashpa, mirachishpa, kamashpami, runa kawsaytaka charinkakuna, ñawpa yachaykunata, ñawpa kawsay rimaykunata, yachaykunata, runakunapa wiñaykunata, muyukunata, hanpikunata, wiwa sisaymanta yachaykunata, ñawpa rimayta, sumak rimaykunata, shuyukunata, ukkun kuyuchinata, ñawpa pukkllaykunatapash, muskuy rikuykunamantapash hayñinata charinmi. Shinallatak runakunapa ñawpa sumak yachay yuyayta, ñawpa kawsay yachayta, ñawpa sumak rimaykunamantapash taripashpa, mirachishpa, kamashpa hayñinata charinmi.
2. Mamallaktamanta pushakkunaka runa llaktakunawan tantanakushpami, kay hayñikunata riksichinkapak rikurayashpapash alli kamachikkunawan riksichinka.
32 Uchilla Wankuriy
1. Kikin kawsay allpakunamanta, allpapachapi tiyakkunamantapash runa llaktakunami ima pacha chaypi llankanata, mirarinakunatapash rikunka.
2. Runakunapa allpakunata kikin kawsay allpakunata allpapachapi tiyashkakunatapash manarak imatapash rurashpakllatami tapuy willaykunatarak rurana kan paykunapak kamachik wasi ukumantapachami ari nichun mana ari nichunpash kay tapushka kipami Mamallaktata pushakkunaka runa llaktakunamanta munak runakunawan alli yuyaykunawan yanapanka, ashtawankarin allpapachapi tiyak antakunamanta, allpapachapi tukuy ima tiyashkamantapashmi wiñariy mirariy surkuykunamantapash rikurayanata charin.
3. Chay mana alli rurashkakunamantaka Mamallaktakunaka maskankami sumak pakta pakta alli ruraykunata, shinallatak pachapi wayramanta, yakumanta, kullkikamaymanta, runayuyay ñawpa kawsaymantapash ama wakllichinkapakka, asha asha kamachikkunawanmi kamankakuna.
33 Uchilla Wankuriy
1. Runa llaktakunaka paykunapa ñawpa kawsaykunawan, runakaykunawanpashmi allikachina hayñita charin. Shinallatak kaykunaka maykan mama llakta kawsaypi kawsaymarka hayñi chariyta mana harkankachu.
2. Runa llaktakunaka paykunapa ñawpa kawsay munashka akllashka kamachik wasi llankay ruraykunata allikachi hayñita charinmi.
34 Uchilla Wankuriy
Runa llaktakuna ñawpachinamanta hayñinata charinmi, mirariy kamachik wasi ruraykunamantapash kamankakuna, paykunapa ñawpa kawsay, samay kawsay, ruray, ñawpa kawsay kamachik llikakuna tiyakpimi, tukuy pachamanta mamallaktakunapa kamachikkunawan paktachishpami runakunapa hayñinata charin.
A/61/L.67
11 07-49833
35 Uchilla Wankuriy
Llankaypi kullki hapimanta, llankaykunapipash washanichikpi runakunaka mana kumurishpa yaykunallachu kan, hayñita charinmi.
36 Uchilla Wnkuriy
1. Runa llaktakunaka, pachamanta mamallaktakunapa kimirayak manyakunapi kawsakkunaka, allikachina mirarina rimarikunamatapash, willarina yanapanamantapash, shinallatak kawsay samay, ñawpa kawsay, kapakkamay, kullkikamay, runakamaypash, paykunapak samikunawan shuktak kimirayak llatakunamantapash hayñinata charinmi.
2. Mamallaktata pushakkunaka, runa llaktakunawan tapurishpa yanaparishpa, alli kamachikkunata rurashpa tukuy runakunaman kushpami kay hayñikunataka sumakta paktachinkakuna.
37 Uchilla Wankuriy
1. Runa llaktakunaka, kamachikkunamanta alli chimpapura rimarishkakunata shuktak allichishkakunatapsh Mamallaktata pushakunawan manakashpaka riksik katikkuna, rikukkunawanpashmi ruray paktachinamantapash hayñinata charinkuna, chay alli chimpapura rimarishkakunata shuktak allichishkakunatapash Mamallaktata pushakkuna paktachinkakunami.
2. Kay kamachikkunata ari nishpa llukshikkamantapachami runa llaktakunapa kamachik hayñikunataka mana wakllichina, mana anchuchina yuyaykunataka mana charinachu; kay kamachikkunamanta alli chimpapura rimarishkakunata, shuktak allichishkakunata, imashina sakirishkakunatapash, mana anchuchinachu kan.
38 Uchilla Wankuriy
Kay kamachikkunata ari nishpa chaskishkamantapacha, Mamallaktata pushakkunaka, runa llaktakunawan, rimarishpa yanaparishpapashmi, imatapash paktachina kan.
39 Uchilla Wankuriy
Mamallaktata pushakkunaka runa llaktakunata kullkikamaykunamanta yachaykunamantapash yanapana hayñitami charin, Mamapachamanta yanapaykunawanmi kay Kamachikkunata ari nishpa willachishka ari nishpa chaskishkamantapachami kushikuy hayñita charin.
40 Uchilla Wankuriy
Runa llaktakunaka piñanakuykunamanta rimarikunamantapash may alli pakta pakta alli ruraykuna hayñita charin Mamallaktata pushakkunawan shuktakkunawanpash, chay piñanakuykunamanta rimariykunamantapash utkalla imatapash llukchinka, shinallatak paypakpacha tukuykunapakpachapash piñanakuykunamanta chukrishkamantapash ñapash allichinkakuna. Chay allichinakunapika ñawpa kawsaykuna, runa llaktakunapa llika kamachikkuna shuktakkunamantapashmi runa llaktamanta munak runakunaka rikunkakuna.
41 Uchilla Wankuriy
Kay runa llaktapak Kamachikkunata ari nishpa chaskishpa willachishkatapash llika Mamallakta Tantanakushkakunapa amawtakuna shuktak Mamallaktamanta Apukkuna runakunapa hatarikunawanpashmi kay kamachikkuna rurariy paktachunka yanapankakuna, shinallatak kullkikamay yachaykunamantapash yanapankakuna. Runa llaktakuna paykunapa mutsurishkakunapi chaypi kachunka hillaykunata wiñachinami kan.
A/61/L.67
07-49833 12
42 Uchilla Wankuriy
MamallaktaTantanakushkakunaka paykunapa kuskakunawan, runakunapak tukuy pacha sinchi kamachikkunawan, tantanakuykunamanta amawtakunawanpash, ashtawankarin Mamallaktata pusahkkunami, ñawpachinkakuna, Kay runa llaktapak Kamachikkunata ari nishpa chaskishpa willachishkataka, shinalltak Kay runa llaktapak Kamachikkunata ari nishpa chaskishpa willachishkataka alli ruraykuna paktachunka kamankakunapashmi.
43 Uchilla Wankuriy
Kay runa llaktapak Kamachikkunata ari nishpa chaskishka willachishkamantakunaka tukuy pachamanta runakunapak alli sinchi kawsaypaka ashalla kamachikkunatami charin,
44 Uchilla ankuriy
Kay runa llaktapak Kamachikkunata ari nishpa chaskishpa willachishkakunapi tukuy kishpirinamanta riksishka tiyakkunaka warmi kari runakunapak pakta pakta rurayri kana kan
45 Uchilla Wankuriy
Kay runa llaktapak Kamachikkunata ari nishpa chaskishpa willachishkakunapi tiyakkunata mana wakllichina illachina kunan pacha runa llakta charishkakunata kaya pacha charinakunamantapash hayñikunata charinmi.
46 Uchilla Wankuriy
1. Mama llaktakuna amawtay tantanakushkawan paykunapa, ushayta ruraykunatapash charikkunata, manakashpaka kikin kawsay allpata mana ashalla tukuyta kashpapash, wakllichiyta, anchuchiyta, kichuytapash, mana ushanallachu, shinallatak Kay runallaktapak Kamachikkunata ari nishpa willachishpa chaskishpa rikuchishkakunataka, nima mana alli ruraykunata ruranallachu, Mamallaktaman, llaktaman, runamanpash mana alli yuyay hayñi yuyayta kunachu, ashtawankarin MamallaktaTantanakushkakunapa Willachiy mana allita rurakkuna rinakukpikarin mana imata ninachu kan.
2. Kay runa llaktapak Kamachikkunata ari nishpa chaskishpa willachishkakunapi hayñi rurayriypika, runakunapa, tukuy runakunapa kishpirinakunapipash hayñikunata chaskirinkakunami. Shinallatak Kay runallaktapak Kamachikkunata ari nishpa chaskishka willachishkakunapi hayñi rurayriykunaka kamachikkunapachami, mana kashpaka shuktak Mamallaktakuna tukuy runakunapak kamachikkunami rikunata charinkuna. Chay rurayriykunaka mana washanichik kanachu kan, ashtawankarin may alli sumak runakunapak kawasaykuna pakta pakta kawsaykuna tiyanatami rikunkakuna.
3. Kay runallaktapak Kamachikkunata ari nishpa, chaskishpa willachishkakunata rurankapakka alli pakta pakta willachiy yuyaykunawanmi rurankakuna, tukuy runakunapak alli kamachikkuna kakta rikushpa, mana washanichishpa, pakta pakta, alli runakunapa pushak, may alli yuyaytapash charinami kan.

Interpretado por: Kichwapi rurakkuna:
Lourdes Conterón y Lourdes Conterón
Alberto Conejo Alberto Conejo

ONU condena asesinato de activistas indígenas en México

La ONU condenó el asesinato de Raúl Lucas Lucia y Manuel Ponce Rosas, quienes eran dirigentes de la Organización para el Futuro del Pueblo Mixteco (OFPM)y eran supervivientes de la matanza de ''El Charco'', cuando soldados mataron a doce presuntos guerrilleros del Ejército Revolucionario del Pueblo Insurgente (ERPI) en 1998.

La oficina del Alto Comisionado para los Derechos Humanos de la ONU, condenó este martes el asesinato de dos líderes indígenas defensores de derechos humanos en Guerrero (estado al sur de México) por tres personas indentificadas como presuntos policías.

En un comunicado de prensa, la ONU confirmó que los dos dirigentes habían sido secuestrado el pasado 13 de febrero "por tres personas armadas que se habrían identificado como policías en un evento público en el municipio de Ayutla de los Libres. El 21 de febrero la procuraduría del estado encontró sus cuerpos sin vida y con signos de tortura".

Raúl Lucas Lucia y Manuel Ponce Rosas eran dirigentes de la Organización para el Futuro del Pueblo Mixteco (OFPM) y desde hace 10 años se habían dedicado a documentar y denunciar abusos contra la comunidad, incluidas de militares.

Los dos indígenas eran supervivientes de la matanza de "El Charco" en 1998, cuando soldados enfrentaron a presuntos guerrilleros del Ejército Revolucionario del Pueblo Insurgente (ERPI) y mataron a doce de ellos.

Sus cuerpos fueron hallados este fin de semana en un poblado de Guerrero, semi enterrados y dentro de bolsas de plástico. Uno de ellos falleció de dos disparos y
el otro por golpes, aunque ambos presentaban señales de tortura.

La oficina de la ONU en México, que realizó una visita oficial a Guerrero, condenó el asesinato y expresó su preocupación por "las condiciones de vulnerabilidad en la que los defensores de derechos humanos desarrollan su labor", especialmente en zonas marginadas del estado, uno de los más pobres de México.

El organismo hizo un llamado a las autoridades mexicanas a esclarecer los hechos de manera rápida y que los responsables sean sancionados, así como garantizar a los familiares que serán resarcidos por las violaciones a sus garantías individuales.

Por su lado, la organización humanitaria Amnistía Internacional (AI) llamó a las autoridades mexicanas a "investigar de forma efectiva los asesinatos de Lucia y Ponce".

Niegan crimen de Estado

El gobernador de Guerrero, Zeferino Torreblanca, rechazó este martes en una rueda de prensa que el doble asesinato sea un "crimen de Estado" como lo han calificado organizaciones locales pro derechos humanos.

"Este crimen nos avergüenza", dijo Torreblanca y aseguró que se investigará lo más pronto posible.

Guerrero, en la costa del Pacífico, es uno de los estados con mayor porcentaje de población indígena del país y más altos niveles de pobreza.

La miseria motivó, desde mediados del siglo XX, la creación de varios movimientos guerrilleros campesinos que aprovechaban la montañosa geografía del estado para permanecer ocultos y reivindicar sus demandas con ataques a las fuerzas de seguridad.

Además, en Guerrero los cárteles de la droga mantienen plantaciones de marihuana y amapola, y su acción ha dejado más de 60 muertos en lo que va de año, según medios mexicanos.


TeleSUR - Efe / ff - PLL

Bolivia: Firma el gobierno un convenio para proteger los derechos de los pueblos indígenas

El Ministerio de Relaciones Exteriores de Bolivia y el Fondo Indígena suscribieron un Convenio sobre Sistema de Monitoreo de Protección de los Derechos de los Pueblos Indígenas, informó el canciller David Choquehuanca.

El Convenio Interinstitucional, suscrito en acto protocolar en la Cancillería, establece los procedimientos y compromisos de las partes en relación con el establecimiento de un grupo de trabajo dedicado a hacer prevalecer los derechos de los 36 pueblos indígenas de Bolivia.

El documento señala que el compromiso del gobierno boliviano es "tomar parte activamente en el trabajo destinado a garantizar el respeto de los indígenas, originarios y campesinos".

Asimismo, el gobierno se compromete a "convocar a las instituciones y organizaciones indígenas a participar del proceso y a integrar el grupo de trabajo que llevará adelante los procedimientos técnicos para concretar el cumplimiento del acuerdo".

También "comprometerá la gestión de apoyo técnico y financiero de la cooperación internacional para llevar adelante la aplicación del sistema y para divulgación de sus resultados".

Entretanto, el Fondo Indígena, a través de su secretaria, se compromete a entregar el instrumental técnico constitutivo del Sistema de Monitoreo para uso del gobierno de Bolivia.

El convenio fue suscrito por David Choquehuanca, ministro de Relaciones Exteriores de Bolivia, y Mateo Martínez Cayetano, secretario técnico del Fondo Indígena.

La VIII Asamblea General del Fondo Indígena, realizado en México en noviembre del pasado año, resolvió adoptar el Sistema de Monitoreo de la Protección de los Derechos y la Promoción del Buen Vivir de los Pueblos Indígenas de América Latina y El Caribe, como un instrumento para ser utilizado en el futuro en todos los países miembros.

De igual modo, la Asamblea autorizó la realización de las primeras aplicaciones en los países que manifestaron su interés y compromiso de hacerlo en los primeros meses de 2009.


http://www.argenpress.info